Thủy lợi có vai trò quan trọng đối với sản xuất nông nghiệp. Không thể có một nền nông nghiệp tiên tiến, sản xuất lớn nếu thiếu đi việc đầu tư và khai thác có hiệu quả các công trình thủy lợi. Do vậy, ngày 28/8/1945, Uỷ ban dân tộc giải phóng do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo quyết định thành lập Bộ Giao thông Công chính, trong đó có chức năng quản lý nhà nước về thủy lợi. Trải qua 69 năm xây dựng và trưởng thành, ngành Thuỷ lợi Việt Nam  đã có những đóng góp đáng kể trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

 

Tuy nhiên, không như ở các tỉnh đồng bằng, việc phát triển thủy lợi đã có từ lâu đời, việc đầu tư phát triển thủy lợi ở Tây Nguyên nói chung và tỉnh Kon Tum nói riêng (do những điều kiện của lịch sử không cho phép) nên chỉ mới có điều kiện phát triển sau ngày đất nước được hoàn toàn thống nhất, nhất là từ sau những năm đổi mới đến nay, hàng loạt các công trình thủy lợi được đầu tư xây dựng và nâng cấp. Theo Sở NN&PTNT tỉnh, tính đến thời điểm này, toàn tỉnh hiện có 524 công trình thủy lợi, trong đó có 163 công trình thủy lợi do Ban Quản lý-khai thác các công trình thủy lợi (QLKTTL) tỉnh quản lý và 361 công trình do các huyện, thành phố quản lý. Chỉ tính riêng các công trình thủy lợi do Ban QLKTTL quản lý khai thác đã đảm bảo tưới tiêu cho trên 11.000 ha cây trồng (7.220 ha lúa, hơn 3.100 ha cây công nghiệp dài ngày và gần 300 ha cây rau màu và cây công nghiệp ngắn ngày).

 

Có thể nói, nhờ có các công trình thủy lợi, đến nay người dân trong tỉnh gieo trồng lúa nước được nhiều vụ, hình thành các vùng chuyên canh cây công nghiệp như mía đường ở thành phố Kon Tum, cà phê ở huyện Đăk Hà... Nhờ có thủy lợi, từ chỗ thiếu lương thực, người dân trong tỉnh không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn trở thành hàng hóa, cung cấp lương thực (lúa, ngô) đi nhiều nơi. Nhờ có thủy lợi, tỉnh phát triển được gần 2.000 ha mía, trên 13.000 ha cà phê… phục vụ cho công nghiệp chế biến, xuất khẩu và giúp người dân nâng cao đời sống và làm giàu. Sự phát triển kinh tế của tỉnh, luôn đồng hành với sự phát thủy lợi.

 

Theo Ban QLKTTL, được sự quan tâm của Nhà nước và UBND tỉnh, trong những năm qua nhiều công trình thủy lợi do Ban quản lý đã được đầu tư nâng cấp, sửa chữa bảo đảm nước tưới tiêu cho cây trồng. Tuy nhiên, do địa hình ở địa phương núi non hiểm trở, chia cắt mạnh, vào mùa mưa lũ quét thường gây ra nhiều thiệt hại cho nhiều công trình thủy lợi. Bên cạnh đó, rừng đầu nguồn nhiều công trình thủy lợi ngày càng bị suy kiệt ở nhiều nơi đã khiến cho nhiều công công trình thủy lợi bì bồi lắng vào mùa mưa và kiệt nước vào mùa khô. Do vậy, vấn đề đặt ra cần có sự quan tâm của nhiều cấp, nhiều ngành là việc bảo đảm an toàn và năng lực tưới của các công trình thủy lợi.

 

Thực tế cho thấy, trước những yêu cầu này, hàng năm tỉnh quan tâm bố trí vốn để đầu tư trồng lại rừng và kêu gọi một số nguồn vốn đầu tư để khắc phục công trình thủy lợi bị xuống cấp. Được biết, hiện tại công trình hồ Đăk Uy bị xuống cấp đã được Bộ NN&PTNT bố trí 32 tỷ đồng để tu sửa, nâng cấp tràn xả lũ, đập đất, cống lấy nước. Song việc bố trí kinh phí còn thiếu cho hạng mục đền bù giải phóng mặt bằng và một số hạng mục phụ kèm. Do vậy, Ban QLKTTL đề nghị tỉnh kiến nghị với Bộ NN&PTNT và các bộ, ngành liên quan xem xét, bố trí vốn để hoàn thành dự án.

 

Ở công trình thủy lợi hồ chứa nước Đăk Hnia (Tu Mơ Rông), hồ chứa Đăk Rơ Wa (thành phố Kon Tum) xuống cấp cũng được đầu tư sửa chữa, nâng cấp gần 10 tỷ đồng từ nguồn vốn an toàn hồ chứa do Trung ương bố trí. Song, hiện tại còn có trên 20 công trình, trong đó có 6 hồ chứa bị xuống cấp, hư hỏng nặng như hồ chứa C5, Đăk Prông (Sa Thầy), Cà Tiên (thành phố Kon Tum), C3 (Đăk Hà), Đăk Tin (Đăk Glei), Hố Mít (Đăk Tô). Những công trình này cũng cần phải sửa chữa, nâng cấp để bảo đảm an toàn công trình và nước tưới tiêu phục vụ sản xuất.

 

Trong điều kiện kinh tế khó khăn, một vấn đề đặt ra cho ngành Thủy lợi là bảo đảm tính bền vững của công trình. Theo các chuyên gia, ở các công trình thủy lợi bị bồi lắng và đang có nguy cơ bị bồi lắng, ngành nông nghiệp, các cấp chính quyền và các chủ rừng cần quan tâm bảo vệ rừng và đầu tư trồng lại rừng phòng hộ. Bên cạnh đó, một vấn đề cần được quan tâm là công tác đăng ký an toàn hồ đập và kiểm định an toàn hồ đập. Tuy nhiên, hiện tại tỉnh ta còn có trên rất nhiều công trình rất nhiều công trình chưa lập tờ khai đăng ký an toàn đập. Vì vậy, các đơn vị quản lý cần sớm cập nhật lại các thông số kỹ thuật của hồ để bổ sung tờ khai. Còn việc kiểm định an toàn hồ đập đối với các hồ chứa có dung tích trữ dưới 10.10⁶ m³ theo quy định của Chính phủ, các đơn vị quản lý phải lập hồ sơ báo cáo trình cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền xem xét, phê duyệt.

 

Bài, ảnh: Văn Nhiên